Ostatni Neandertalczyk („The Last Neanderthal”) – streszczenie filmu dokumentalnego

Czy zastanawialiście się kiedyś jak wyglądały losy ostatniego żyjącego na ziemi Neandertalczyka? Jeżeli tak, to nowy film dokumentalny wyprodukowany przez stację BBC może Was zainteresować. Spekulacje dotyczące tego jak doszło do wymarcia tych archaicznych łowców-zbieraczy stały się ponownie popularnym zagadnieniem, a to za sprawą kilku najnowszych artykułów, które ukazały się w bardzo prestiżowych czasopismach naukowych („Nature Reviews Genetics” i „Science”). Na podstawie badań genetycznych wykazano między innymi, że 50 tysięcy lat temu dochodziło wielokrotnie do krzyżowań między anatomicznie współczesnymi ludźmi, a Neandertalczykami. Wyniki przytoczonych badań, pozwalają rzucić nowe światło na to jakie relacje łączyły nas z Neandertalczykami oraz przyczynę ich wyginięcia. 

Producenci BBC postanowili przyjrzeć się z bliska miejscu, w którym najprawdopodobniej żył ostatni z przedstawicieli Neandertalczyków. Powstały film dokumentalny postanowiono podzielić na pięć krótkometrażowych odcinków, w których wypowiadają się czołowi badacze zajmujący się ewolucją człowieka. W celu uatrakcyjnienia przekazu, posłużono się dość widowiskowymi animacjami komputerowymi. Wszystkie odcinki można obejrzeć na stronie BBC (link), niestety na chwilę obecną są one dostępne wyłącznie w języku angielskim. W związku z tym, postanowiłam pokrótce streścić każdy z nich.   

Odcinek 1: The Last Neanderthal (link)

Pierwszy odcinek z serii BBC jest całkowicie animowany i przedstawia historię ostatniego Neandertalczyka, który pewnego dnia spotyka przedstawicielkę anatomicznie współczesnych ludzi. Ich relacja w głównej mierze polega na wymianie informacji, dzięki którym udaje im się przeżyć w niebezpiecznym świecie. Świecie, w którym zdobycie nawet kawałka mięsa wymaga kooperacji, a zwykły spacer po równinie może zakończyć się walką o życie z drapieżnym tygrysem. Napięcie w filmie stopniowane jest przez muzykę oraz narratora. Odcinek ten, jest jednocześnie wstępem do kolejnych części filmu, w których badacze streszczają najnowsze wyniki badań.

Odcinek 2: What killed the Neanderthals? (link)

W kolejnym odcinku zaproszeni goście (m.in. profesor Christopher Brian Stringer oraz profesor Clive Finlayson) próbują odpowiedzieć na pytanie, które nurtuje niejednego badacza biologii człowieka: dlaczego Neandertalczycy wyginęli? Uważa się, że ich liczebność w Eurazji zaczęła zmniejszać się drastycznie około 60 tysięcy lat temu. Do niedawna sądzono, że za zagładę Neandertalczyków odpowiedzialni są wyłącznie współcześnie anatomicznie ludzie pochodzący z Afryki. Jednakże, dotychczasowe badania wskazują, że ich wyginięcie było prawdopodobnie wynikiem nałożenia się wielu czynników takich jak: mała zmienność genetyczna Neandertalczyków, zmiana klimatu i środowiska, wzrost presji ze strony nowych przybyszów (naszych przodków). 

Odcinek 3: How Neanderthal are you? (link)

Najnowsze badania naukowe wykazały, że prawie każdy współczesny Europejczyk posiada w swoim genomie od 1,5% do 4% materiału genetycznego, który pochodzi od Neandertalczyków. Sumując te wszystkie „pozostałości” znajdujące się w DNA dzisiejszych mieszkańców Europy, moglibyśmy odtworzyć od 40% do 50% genomu Neandertalczyka. Jednak, ten wspólny materiał genetyczny niesie ze sobą pewne konsekwencje. Okazuje się, że posiadanie pewnych genów odziedziczonych po Neandertalczykach może zwiększać prawdopodobieństwo udaru mózgu, nadkrzepliwości krwi czy skłonności do palenia tytoniu. 

Odcinek 4: How human were Neanderthals? (link)

Do niedawna uważano, że wiele zachowań takich jak: zbieranie mięczaków, polowanie na ssaki czy ptaki ma swoją genezę w Afryce. Ten punkt widzenia uległ zmianie, gdyż wykazano że Neandertalczycy zamieszkujący wybrzeże Gibraltaru (dokładnie jaskinie Gorhama) także silnie eksploatowali zasoby morskie (żywili się między innymi fokami, delfinami, zbierali mięczaki). Na podstawie badań tafonomicznych stwierdzono także, że Neandertalczycy polowali na sępy dla piór, które służyły prawdopodobnie im do ozdabiania ciała (więcej o tym co łączyło nas z sępami można dowiedzieć się z poprzedniego wpisu na blogu: link). Według profesora Finlaysona świadczyć to może o tym, że Neandertalczycy mieli całkowicie rozwinięte zdolności kognitywistyczne. 

Odcinek 5: Did Neanderthals create art? (link)

Ostatnia część poświęcona jest neandertalskiej „sztuce”. We wspomnianej już jaskini Gorhama odkryto wyryte w skale linie tworzące swego rodzaju rysunek. Według doktor Geraldine Finlayson, znak ten zostały wykonany celowo, za pomocą narzędzi kamiennych przez Neandertalczyków, ale nie wiadomo co on mógł oznaczać. 

Co ciekawe, parę dni temu okazało się, że jaskinia Gorhama znajdująca się na wschodnim wybrzeżu Gibraltaru została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Miejsce to, jest bardzo ważne z tego względu, że znaleziono w niej największe zagęszczenie artefaktów świadczących o obecności Neandertalczyków. Materiały odkryte na tym stanowisku są bardzo cenne w kontekście badań nad ewolucją człowieka w Europie.

Podsumowując: film stworzony przez kanał BBC jest ciekawy i w zwięzły sposób streszcza najważniejsza odkrycia i teorie dotyczące Neandertalczyków. Na szczególną uwagę zasługuję także fakt, że do tego projektu zaangażowano światowej sławy badaczy zajmujących się ewolucją człowieka.

             Tekst powstał w oparciu o poniższe artykuły naukowe:

             Burgess DJ. 2016. Evolutionary genetics: Haunted by the past - modern consequences of Neanderthal DNA. Nar Rev Genet 17:191-191.
             Simonti CN, Vernot B, Bastarache L, Bottinger E, Carrell DS, Chisholm RL, Crosslin DR, Hebbring SJ, Jarvik GP, Kullo IJ, Li R, Pathak J, Ritchie MD, Roden DM, Verma SS, Tromp G, Prato JD, Bush WS, Akey JM, Denny JC, Capra JA. 2016. The phenotypic legacy of admixture between modern humans and Neandertals. Science 351:737–41.